Einstein Haklı mıydı? Uzaya Gönderilen Atom Saati Deneyi Ne Gösteriyor?

Fotoğraf: ESA

Bazen bugün zaman hiç geçmedi” deriz bazen de “Vakit nasıl hızlı geçti anlamadım” deriz. Bu söylemler değişir gider…Aynı günde zaman herkese göre farklı geçebilir. İyi de bundan bize ne? dediğinizi duyar gibiyim. Einstein’ın zamanın herkes için farklı aktığını söylediği teori, şimdi uzayda sınanıyor. Avrupa Uzay Ajansı (ESA), tarihin en hassas atom saatini uzaya gönderdi. Amaç: Zaman herkes için aynı mı akıyor?

Yeri gelmişken kısaca Einstein’ın Genel Görelilik Teorisi’ni hatırlayalım. Genel görelilik teorisine göre zaman, bulunduğunuz yerin yerçekimiyle doğrudan ilişkili. Yerçekiminin daha yüksek olduğu yerlerde zaman, yerçekiminin daha düşük olduğu yerlere göre daha yavaş geçer. Bu fark doğrudan ölçülebilir mi? Bilim insanları, uzaydaki bir atom saatiyle bunu test ediyor. Nasıl mı?

Geçtiğimiz günlerde ESA, ACES adı verilen çok hassas bir atom saatini Uluslararası Uzay İstasyonu’na gönderdi. Bu saat, 21 Nisan 2025’te bir Falcon 9 roketiyle fırlatıldı ve 25 Nisan’da robotik bir kol yardımıyla istasyonun dışına monte edildi. ESA’nın yürüttüğü bu öncü proje ile görelilik teorisinin öngörülerinin doğrudan test edilmesi amaçlanıyor. 

Peki, bu deney neden uzayda yapılıyor? 

Uzayın seçilmesinin nedeni, burada hem yerçekiminin Dünya’ya göre daha düşük olması hem de Uluslararası Uzay İstasyonu’nun çok yüksek hızla hareket etmesi. Bu koşullar, Einstein’ın hem genel hem özel görelilik teorilerinde öngördüğü zaman farklarını daha görünür hale getirir. Yani, uzay bu tür hassas ölçümler için en uygun doğal laboratuvar.

Birkaç ay boyunca kalibre edilecek olan ACES, daha sonra Dünya’daki atomik saatlerle sürekli veri alışverişine başlayacak. Toplanan bu veriler, uzaydaki ve Dünya'daki zaman sinyallerinin doğrudan karşılaştırılmasına olanak tanıyacak. ESA’ya göre ACES, bu tür deneyleri bir üst düzeye taşıyarak, dünya yüzeyinden yaklaşık 400 kilometre yüksekte yörüngede dönen Uluslararası Uzay İstasyonu üzerinde son derece hassas ölçümler yapacak.

Ama bu sadece bir saat testi değil. Yerçekimi ile zaman arasındaki ilişkiyi daha net anlamamıza yardımcı olacak bu deney, aynı zamanda genel görelilik teorisinin sınırlarını da zorluyor. ESA’nın açıklamalarına göre ACES’in sağlayacağı yüksek doğruluklu veriler, bilim insanlarına bu teorinin öngördüğü etkileri doğrudan test etme imkânı sunacak. Bu da temel fizik yasalarını yeniden düşünmemize yol açabilir.

Zürih Üniversitesi’nden fizik profesörü Philippe Jetzer, bu projeye on yılı aşkın süredir liderlik ediyor. Ona göre ACES, beklenmedik bir sapma tespit ederse bu, bilim dünyasında gerçek bir kırılma noktası olabilir.

Einstein’ın 1915’te ortaya attığı genel görelilik teorisi bugüne kadar pek çok kez test edildi. Ancak bu kez gözümüz uzayda ve elimizde tarihin en hassas saatlerinden biri var. Belki de zaman, düşündüğümüz kadar sabit değil. Ve belki de Einstein bir kez daha haklı çıkacak.